پایین بودن ضربان قلب یا برادی‌کاردی (Bradycardia) یکی از شایع‌ترین اختلالات ریتم قلب است که در آن تعداد ضربان‌های قلب به کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه می‌رسد. برادی‌کاردی می‌تواند فیزیولوژیک باشد، مانند آنچه در ورزشکاران دیده می‌شود، یا پاتولوژیک که ناشی از بیماری‌های گره سینوسی، اختلالات هدایت دهلیزی-بطنی، مصرف دارو یا اختلالات متابولیک است. تشخیص دقیق و به‌موقع برادی‌کاردی اهمیت ویژه‌ای دارد تا از پیامدهای بالقوه خطرناک مانند سنکوپ، نارسایی قلبی یا مرگ ناگهانی پیشگیری شود.
پایین بودن ضربان قلب چیست؟
در یک فرد بالغ سالم در حالت استراحت، نرخ طبیعی ضربان قلب بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه است. کاهش ضربان قلب به کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه، در غیاب ورزش یا خواب، به عنوان برادی‌کاردی شناخته می‌شود. این وضعیت می‌تواند گذرا یا پایدار باشد و بسته به شرایط، ممکن است بی‌علامت یا علامت‌دار باشد.
برادی‌کاردی ممکن است:
- ناشی از اختلال اولیه در گره سینوسی باشد.
- در نتیجه اختلال در هدایت الکتریکی از دهلیز به بطن ایجاد شود (بلوک قلبی).
- به دلیل شرایط متابولیک یا دارویی باشد.
معیارهای طبیعی ضربان قلب
ضربان قلب طبیعی بسته به سن و سطح فعالیت متغیر است:
- نوزادان: ۱۲۰ تا ۱۶۰ ضربه در دقیقه
- کودکان: ۷۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه
- بزرگسالان: ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه
- ورزشکاران حرفه‌ای: ۴۰ تا ۶۰ ضربه در دقیقه
مهم است که ضربان پایین قلب همیشه به عنوان نشانه بیماری تفسیر نشود، به‌ویژه در افراد ورزشکار یا جوانان سالم.
برادی‌کاردی: از تعریف تا طبقه‌بندی بالینی
برادی‌کاردی از نظر بالینی به دو دسته تقسیم می‌شود:
- برادی‌کاردی سینوسی: کاهش سرعت تخلیه گره سینوسی
- بلوک‌های قلبی: اختلال در انتقال سیگنال‌های الکتریکی بین دهلیزها و بطن‌ها
بر اساس محل اختلال، برادی‌کاردی ممکن است با نوار قلب (ECG) مشخص شود.
علل پایین بودن ضربان قلب
علل فیزیولوژیک:
- تمرینات ورزشی شدید (هیپرتروفی فیزیولوژیک قلب)
- افزایش تون واگال (در خواب، ورزشکاران)
علل پاتولوژیک:
- سندرم سینوس بیمار (SSS): اختلال در عملکرد گره سینوسی
- بلوک دهلیزی-بطنی (AV block):
- درجه اول: تأخیر در هدایت
- درجه دوم (نوع ۱ و ۲): قطع گاه‌به‌گاه هدایت
- درجه سوم: قطع کامل هدایت (بلوک کامل)
- حملات ایسکمیک یا انفارکتوس میوکارد (خصوصاً انفارکتوس تحتانی)
- هیپوتیروئیدیسم (کم‌کاری تیروئید)
- اختلالات الکترولیتی (هیپرکالمی، هیپوکالمی)
- افزایش فشار داخل جمجمه (به دنبال خونریزی یا تومور)
- عفونت‌های سیستمیک (مثل اندوکاردیت)
داروها:
- بتابلوکرها (متوپرولول، پروپرانولول)
- بلاک‌کننده‌های کانال کلسیم (وراپامیل، دیلتیازم)
- دیگوکسین
- بعضی داروهای ضد افسردگی و آرام‌بخش‌ها
پایین بودن ضربان قلب
علائم بالینی پایین بودن ضربان قلب
بسته به شدت کاهش ضربان قلب و سازگاری قلبی-عروقی بیمار، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خستگی مزمن و عدم تحمل فعالیت
- سرگیجه یا حس نزدیک به غش
- سنکوپ یا بیهوشی ناگهانی
- دیس‌پنه (تنگی نفس)
- آنژین صدری (درد قلبی ناشی از نرسیدن خون کافی)
- اختلال در تمرکز و حافظه
- در موارد شدید: نارسایی قلبی یا ایست قلبی
آیا پایین بودن ضربان قلب همیشه خطرناک است؟
خیر.
- در ورزشکاران، ضربان پایین قلب ناشی از کارآمدتر شدن پمپ قلبی است و خطرناک نیست.
- در افراد مسن بدون علامت، ممکن است نشانه پیری طبیعی گره سینوسی باشد.
- با این حال، در افراد علامت‌دار یا کسانی که دارای اختلال هدایت الکتریکی هستند، پایین بودن ضربان قلب می‌تواند زمینه‌ساز عوارض جدی مانند سنکوپ یا آریتمی‌های کشنده شود.
روش‌های تشخیص پایین بودن ضربان قلب
بررسی اولیه:
- ثبت نوار قلب (ECG): مشاهده برادی‌کاردی یا بلوک هدایت
- معاینه فیزیکی دقیق
بررسی‌های تکمیلی:
- هولتر مانیتورینگ ۲۴ تا ۴۸ ساعته: ثبت ریتم قلب در زندگی روزمره
- تست تیلت (Tilt Test): بررسی پاسخ قلبی-عروقی به تغییر وضعیت بدن
- آزمایش خون: بررسی سطح الکترولیت‌ها، عملکرد تیروئید
- اکوکاردیوگرافی: بررسی ساختار و عملکرد مکانیکی قلب
- در برخی بیماران: تست‌های الکتروفیزیولوژی (EPS) برای بررسی دقیق‌تر هدایت الکتریکی
درمان پایین بودن ضربان قلب
درمان بر اساس علت زمینه‌ای:
- اصلاح کم‌کاری تیروئید
- تنظیم یا قطع داروهای کندکننده ضربان
- اصلاح اختلالات الکترولیتی
- درمان عفونت‌ها یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای
درمان علامتی:
- در موارد برادی‌کاردی علامت‌دار یا خطرناک:
- کاشت پیس‌میکر دائم: دستگاهی که ضربان قلب را به صورت مصنوعی کنترل می‌کند
- در برادی‌کاردی حاد تهدیدکننده حیات (مانند بلوک کامل قلبی):
- تجویز آمپول آتروپین (افزایش سرعت ضربان قلب موقت)
- تحریک الکتریکی موقت از طریق پیس‌میکر خارجی
نقش پیس‌میکر در درمان برادی‌کاردی
پیس‌میکرها دستگاه‌های الکترونیکی کوچکی هستند که با تحریک الکتریکی منظم قلب، ریتم طبیعی را حفظ می‌کنند. امروزه پیس‌میکرها بسیار پیشرفته شده‌اند و می‌توانند به نیازهای فیزیولوژیک بیمار پاسخ دهند (Adaptive Pacing).
موارد کاشت پیس‌میکر:
- بلوک کامل دهلیزی-بطنی (AV Block درجه ۳)
- سندرم سینوس بیمار علامت‌دار
- برادی‌کاردی علامت‌دار مقاوم به درمان دارویی
درمان برادی‌کاردی
مراقبت‌های لازم برای بیماران با ضربان قلب پایین
- پیگیری منظم پزشکی و کنترل عملکرد دستگاه‌های کاشته شده
- پرهیز از فعالیت‌هایی که می‌توانند آسیب یا اختلال در عملکرد پیس‌میکر ایجاد کنند
- آموزش علائم هشداردهنده عود یا وخامت بیماری
- رعایت سبک زندگی سالم: تغذیه متعادل، کنترل فشار خون و قند خون، ترک سیگار
سوالات رایج درباره پایین بودن ضربان قلب
- پایین بودن ضربان قلب در خواب طبیعی است؟
بله. در طول فاز خواب عمیق، به دلیل افزایش فعالیت پاراسمپاتیک، ضربان قلب کاهش می‌یابد.
- آیا برادی‌کاردی می‌تواند بدون علامت باشد؟
بله، خصوصاً در ورزشکاران یا جوانان سالم، برادی‌کاردی ممکن است بدون هیچ علامتی وجود داشته باشد.
- چه کسانی در معرض خطر بیشتری برای برادی‌کاردی هستند؟
افراد مسن، بیماران قلبی، دیابتی‌ها، افرادی که داروهای خاص مصرف می‌کنند و ورزشکاران حرفه‌ای.
پایین بودن ضربان قلب (برادی‌کاردی)
✅ جمع‌بندی نهایی:
پایین بودن ضربان قلب (برادی‌کاردی) می‌تواند فیزیولوژیک یا پاتولوژیک باشد. افتراق دقیق بین این دو، اهمیت حیاتی دارد. درمان مناسب تنها پس از ارزیابی دقیق بالینی، نوار قلب و بررسی علل زمینه‌ای امکان‌پذیر است. در موارد علامت‌دار یا در حضور اختلال هدایت جدی، کاشت پیس‌میکر می‌تواند نجات‌بخش باشد.
🔵 توصیه مهم: هر فردی که دچار سرگیجه، بیهوشی موقت یا خستگی غیرقابل توجیه می‌شود، باید بررسی دقیق قلبی توسط متخصص انجام دهد.
